سه شنبه هفته گذشته آقای مسعود کرباسیان رئیس کل گمرک جمهوری اسلامی ایران
میهمان اتاق بازرگانی تهران بود؛ وی تا قبل از انتصاب به عنوان رئیس گمرک،
مشاور اتاق تهران بوده اما این بار در قامت یک مقام دولتی به دیدار دوستان
سابق خود رفته بود.
آنگونه که
خبرگزاری فارس
گزارش داده، در این جلسه مواردی مطرح شد که تعجب کارشناسان مختلف در حوزه
واردات و نظام توزیع کالا را برانگیخته است. آقای کرباسیان طی سخنانی
سامانه های مدیریت واردات را زیر سوال برده و آنها را به عنوان حلقه زاید
تجارت کشور برشمرده است. به زعم ایشان سامانه های ثبتارش، ایرانکد، شبنم،
استاندارد، رتبه اعتباری و مرکز مبادلات ارزی از موانع کسب و کار بوده و
باید از سر راه تجارت کشور برداشته شود! سامانه هایی که با تلاش های بسیار
طی سالیان متمادی شکل گرفته است تا شفاف سازی مناسبی در فضای کسب و کار
ایجاد کنند. توضیح تفصیلی هریک از این سامانه ها از حوصله این متن خارج
بوده و هر کدام از سامانه های فوق باید در جلساتی چند ساعته مورد بحث قرار
گیرد؛ اما در اینجا به کلیاتی از هریک از سامانه های فوق و اهمیت آنها
اشاره می شود:
1. ثبتارش: فلسفه وجودی ثبت سفارش کالا، نیاز به
هماهنگی بین دستگاه های مجوز دهنده و دریافت اطلاعات و آمار است. برای ورود
کالا به کشور 31 دستگاه به کالاهای وارداتی مجوز میدهند. واردکنندگان
کالایی را به کشور وارد می کردند، در زمان ورود کالا به گمرک متوجه می شدند
که کالای مذکور مدتی است که از سوی نهاد مجوز دهنده ممنوع اعلام شده است.
در این شرایط، بازرگان مجبور به عودت کالا و تحمل زیانهای ناشی از آن می
گردید. لذا تصمیم بر این گرفته شد تا قبل از اینکه بازرگان در کشور مبدأ
برای خود تعهدی ایجاد نماید، از نهادهای مجوز دهنده تایید ورود کالا به
کشور را دریافت نماید و از زیانهای وارده جلوگیری شود. بدین ترتیب ثبت قبل
از ورود کالاها به کشور موسوم به "ثبتارش" شکل گرفت. این سامانه دارای
کارکردهای متعددی است: 1. ابزار تنظیم بازار، 2. ابزار کنترل بازار ارز، 3.
ابزار کنترل مجوزها و 4. ابزار سیاست تجاری.
2. ایران کد: مهمترین
استانداردهای کدگذاری گروهی در سطح بین المللی به شرح زیر است که هر کدام
کاربردهای خاص خود را دارند و جایگزین یکدیگر نمی شوند: CPC، NSPSC،UMDNS ،
ISIC، HS و Gs1 (یا ایران کد). Gs1 یک استاندارد کدگذاری بین المللی است
که به هر قلم کالا یک شناسه اختصاص می دهد. ایران کد نماینده Gs1 در ایران
بوده و زیرساخت ایجاد فضای کسب و کار الکترونیک را فرآهم می نماید. یکی از
بزرگترین مشکلات در گمرک نیز عدم استفاده از ایران کد است. بدین معنی که
سیستم کدگذاری HS که در گمرک مورد استفاده قرار می گیرد کلی بوده و نمی
تواند اطلاعات دقیق کالا را احصا کند. خلا این سامانه باعث از بین رفتن
جریان اطلاعات کالا شده و نمی توان در بین اعضای زنجیره توزیع، هویت کالا
را احصا کرد. در حال حاضر، پایگاه های مالیات بر ارزش افزوده، ثبتارش،
سامانه رهگیری دارو، شبنم و پورتال ارزی بر اساس ایران کد طراحی و پیاده
سازی شده اند.
3. شبنم: شـبکه بازرسی و نظارت
مردمی یا شبنم یعنی اختصاص شناسه یکتا به هر یک از کالاهای واراداتی و
تولیدی و رهگیری آنها در شبکه توزیع به گونهای که اطلاعات کالاهای موجود
در بازار قابل استعلام باشد و مردم با استعلام از سامانه به تخلف بنگاهها
پیبرده و با ارائه گزارش، پاداش مالی دریافت نمایند. با این تعریف، شبنم
به جنگ عدم شفافیت در نظام توزیع و قاچاق کالا رفته است. از ابتدای شروع
طرح شبنم تاکنون، بیش از 850 میلیارد برچسب بر روی کالاها نصب گردیده است؛
بیش از 8 هزار واردکننده عضو طرح شبنم هستند و سامانه روزانه به حدود 33
هزار تراکنش در خصوص استعلام بارکدها پاسخ می دهد. مطابق با آمار گمرک
جمهوری اسلامی ایران، میزان واردات رسمی موبایل در سال 1391 نسبت به سال
1390، 165 درصد رشد داشته است. این در حالی است که در سال 1391 به دلیل شوک
ارزی انتظار کاهش واردات رسمی را داشتیم. اتفاق مهم در سال 1391 در حوزه
موبایل، صرفاً اجرای طرح شبنم بوده است. معادل بین المللی کد یکتای شبنم،
SGTIN می باشد.
4. استاندارد: در دوره زمانی قبل
از شوک ارزی، همه شاهد بودیم که بازار کشور به بهشت کالاهای بی کیفیت چینی
تبدیل شده بود. کالاهایی در زیر پله ها در چین تولید و با جعل بسته بندی
شکیل وارد بازار ایران می شدند. تولید داخل در بعضی از گروه های کالایی
مانند شیرآلات ساختمانی، لوازم خانگی، نساجی، آرایشی و بهداشتی، لوازم صوتی
و تصویری و اسباب بازی به مرز ورشکستگی رسید؛ زیرا کالاهای داخلی توان
رقابت با کالاهای بی کیفیت چینی را نداشتند. لذا مسئولان استاندارد کشور
تصمیم گرفتند که سامانه مدیریت تعاملات را با ایجاد ارتباط بین ایرانکد،
ثبت سفارش، سازمان ملی استاندارد پیاده سازی نمایند. تصور کنید که فرآیند
کنترل استاندارد کالاهای وارداتی لغو شود، چه بلایی بر سر تولید خواهد آمد؟
اگر اسباب بازی های چینی با مواد اولیه نامرغوب تولید شده باشد و به کودک
ایرانی آسیب رساند، چه کسی پاسخگو خواهد بود؟
5. رتبه اعتباری: سالهاست
در کشورهای پیشرفته از مفهوم اعتبار افراد برای مدیریت فرآیندهای کسب و
کار استفاده می کنند. اگر فردی برای دریافت وام به بانک مراجعه نماید، از
وی می خواهند که رتبه اعتباری خود را از مراجع ذیصلاح دریافت نموده و تسلیم
بانک نماید. این رتبه بر اساس معیارهای مشخصی مانند میزان پرداخت مالیات،
میزان چک های برگشتی، میزان تخلفات رانندگی، میزان پایبندی به تعهدات و
مانند آن محاسبه می شود. اگر این مفهوم به عنوان یک فرآیند اضافی واردات و
صادرات، لغو شود، چه تفاوتی بین تاجر مسئولیت پذیر و تاجر فاجر خواهد بود؟
آیا فردی که تازه وارد تجارت شده است، باید به اندازه یک تاجر باسابقه
واردات نماید؟
6. مرکز مبادلات ارزی: مرکز
مبادلات ارزی کشور بر مبنای کد تخصیص ارز و با استفاده از سامانه های مرتبط
ارزی، امکان ردیابی وجوه فروش ارز از سوی بانک مرکزی به بانکها را ایجاد
کرده است. بدیهی است اگر مرکز مبادلات ارزی کشور تشکیل نمیشد و به مرور
تقاضاهای واقعی مربوط به گروههای کالایی 3 تا 9 به مرکز هدایت نمیشدند،
همه این تقاضاها میبایست از طریق شبکه صرافیهای مجاز و یا بازار آزاد
پوشش داده می شدند. ایجاد و راه اندازی مرکز با در نظر گرفتن شرایط خاص
حاکم بر کشور و ضرورت کنترل تورم صورت گرفت و حرکت آن به سمت کاهش تقاضای
سفته بازی و پاسخگویی به تقاضای معاملاتی و حتی تقاضای احتیاطی بوده است.
حال
باید از رئیس محترم گمرک جمهوری اسلامی ایران سوال کرد که کدامیک از
سامانه های فوق الذکر با تسهیل فضای کسب و کار مغایرت دارد؟ تعطیلی هر کدام
از آنها باعث وارد شدن آسیب های عدیده ای به کشور خواهد شد. اگر به تجربه
دیگر کشورها هم نگاهی بیندازیم، چنین سامانه هایی را مشاهده خواهیم کرد.
اما چرا این سامانه ها در دیگر کشورها، محل بحث و مناقشه قرار نمی گیرد؟ به
این دلیل ایرادات این سامانه ها در طی سالیان متمادی رفع شده است و با
کمترین مراجعه بازرگان، فرآیند ها طی می شود. ما نیز در این مقوله مستثنی
نیستیم! باید ایرادات سامانه های فوق رفع شود که نویسنده نیز منکر این
ایرادات آنها نیست. نه اینکه آنها را به بهانه های متعدد از جمله تسهیل
فضای کسب و کار، تعطیل نماییم تا هر گونه کنترل و نظارت بر روند وارد کشور
از بین برود و فضای تولید کشور روز به روز غیرشفاف تر شود.
منبع: جهان نیوز