مهندسی نساجی گیلان:. گیل تکس

سایت تخصصی نساجی و پوشاک

مهندسی نساجی گیلان:. گیل تکس

سایت تخصصی نساجی و پوشاک

تقویم

فروردین 1402

ش	ی	د	س	چ	پ	ج
			1	2	3	4
5	6	7	8	9	10	11
12	13	14	15	16	17	18
19	20	21	22	23	24	25
26	27	28	29	30	31

آمار : 6218417 بازدید Powered by Blogsky

رنگزای طبیعی حیوانی

رنگزای طبیعی حیوانی

قرمزدانه
نام حشره کوچکی است بیضی شکل به اندازه عدس یا نخودشبیه به حشره « کفش دوز» که نام علمی آن «تاکوس» می باشد ، نوع ماده آن پرندارد اما نر این حشره بال دار است رنگش سرخ بوده و به مرور زمان سرخ تر می گردد قرمزدانه انواع گوناگون دارد که از جمله است « کرم مرمیلو»قرمزدانه لهستانی ،سیاه، نقره ای، قرمزدانه هندی، قرمزدانه مکزیکی.
نوعی قرمز دانه در بوته ای به نام «جیدار یا کاکتوس» تولید می شود قرمزدانه را پس از جمع آوری در دستگاه مخصوص به وسیله آب یا حرارت خفه می کنند و سپس در آفتاب یا کوره خشک می نمایند رنگهای معروف قرمزدانه که برای رنگ کردن پشم به کار می رود از آن تهیه می شود قرمزدانه در الکل، اتر، بنزین، آب که مقدار کمی اسید در آن ریخته باشند حل می شود قرمزدانه را درفارسی «کرم رنگرزان» نیز می نامند این حشره پس ازآماده شدن برای بهره برداری(70تا90) درصد«صمغ» و (2تا10) درصد ماده رنگی دارد.
قرمزدانه ا دیرباز در استانهای کرمان و خراسان به نام «لاک» یا«قرمزدانه لاکی» شناخته می شودو «لاکی» همان رنگی است که از قرمزدانه به دست می اید در قدیم این ماده رنگی از هندوستان وارد می شود اما پس از آمدن قرمزدانه مکزیکی و جزایر قناری که جنس آن بهتر است قرمزدانه هندی از رواج افتاد . قرمزدانه در هوای آزاد فاسد نمی شود و طول مدت نگهداری به قدرت رنگی آن لطمه نمی زند آب سرد مقداری از قرمزدانه را در خود حل می کند و آب گرم مواد چربی و رنگ آن را حل می نماید محلول آن پس از مدتی در اثر تأثیر اکسیژن هوا رسوبی پدیدار می کند این ماده به صورت گرد نرم، خمیر تهیه می شود.
قرمزدانه را با«بیکربنات پتاسیم، زاج سفید، قلع،‌مس. آهن» دانه میدهند این ماده دارای خاصیت چند رنگی جالبی است و از آن با دندانه های گوناگون رنگهای مختلف به دست می آید.

قرمزدانه ا دیرباز در استانهای کرمان و خراسان به نام «لاک» یا«قرمزدانه لاکی» شناخته می شودو «لاکی» همان رنگی است که از قرمزدانه به دست می اید در قدیم این ماده رنگی از هندوستان وارد می شود اما پس از آمدن قرمزدانه مکزیکی و جزایر قناری که جنس آن بهتر است قرمزدانه هندی از رواج افتاد . قرمزدانه در هوای آزاد فاسد نمی شود و طول مدت نگهداری به قدرت رنگی آن لطمه نمی زند آب سرد مقداری از قرمزدانه را در خود حل می کند و آب گرم مواد چربی و رنگ آن را حل می نماید محلول آن پس از مدتی در اثر تأثیر اکسیژن هوا رسوبی پدیدار می کند این ماده به صورت گرد نرم، خمیر تهیه می شود.
قرمزدانه را با«بیکربنات پتاسیم، زاج سفید، قلع،‌مس. آهن» دانه میدهند این ماده دارای خاصیت چند رنگی جالبی است و از آن با دندانه های گوناگون رنگهای مختلف به دست می آید.
چون قرمزدانه در ایران گران قیمت است لذا سودجویان در آن تقلباتی می نمایند این تقلبات شامل افزایش وزن قرمزدانه از طریق مخلوط کردن آن با شن و گچ و گرد سرب انجام می گردد تشخیص مواد خارجی و میزان آن در قرمزدانه به دو گونه میسر است :
الف- آزمایشات شیمیایی مثلاً تأثیر اسیدها که رنگ آن را زرد می کند و رسوبی نیز به جای میگذارد یا زاج سیاه و سولفات مس هر دو بر روی قرمزدانه رسوب بنفش می دهد
ب- آزمایش فیزیکی و آن حل نمودن رنگ در آب است به دفعات و دورنمون محلول قرمز تا آنجا که قرمزدانه به کلی با آب از ظرف خارج می گردد و موادتقلبی در ته ظرف باقی بماند
قرمزدانه آمونیاکیgHErmezdaanah-eaamuniyaaki
چون رنگ قرمزدانه معمولی به وسیله اسیدها به مرورزمان زرد میشود ، به منظور جلوگیری از این تغییر رنگ آن را با مواد قلیایی از جمله آمونیاک تبدیل به ماده بنفشی می نماید که اسیدها برآن تأثیر نمی گذارند.
قرمزدانه خمیرgHermezdaanah-khamir
قرمزدانه را که به صورت گردمعمولاً وجود دارد برای آنکه بهتر در آب حل شود و حمل و نقل آن ساده تر گرددد ابتدا با افزودن مقداری آب به شکل خمیر در می آورندطرز تهیه خمیر قرمزدانه بدینگونه است که:
پودرآن را در آب حل می کنند ومدتی نگهداری می نمایند تا رسوب دهد و رسوب را به صورت خمیر جمع آوری می کنند.
قرمزدانه گردghermezdaanah-ejard
نگهداری قرمزدانه به صورت گرد بسیار ساده تر از انواع دیگر آن است زیر ا خوب بسته بندی می شود و کمتر فساد می پذیرد لذا تهیه و مصرف بدین صورت این ماده رایج می باشد طرز تهیه آن چنین است که قرمزدانه را خشک کرده و می سایند تا به صورت گرد درآیدبه هنگام مصرف بهتر است ابتدا آن را خمیر کنند سپس با حل نمودن خمیر در آب به مصرف برسانند.
قرمزدانه لاکیghermsdaanah-elaaki
این مایه رنگ به صورت لاک خشک فراهم می شود.
قره قروت gharajhurut
کشک سیاه،مایه غلیظترش مزه وسیاهی که در کار رنگرزی مصرف دارد این ماده معمولاً به جای «اسید لاکتیک» مصرف می شود.
توضیحی در مورد ماده رنگرزی قرمزدانه
قرمزدانه بهترین ماده رنگزای حیوانی است که به تنهایی،یا با ترکیب با رنگهای گیاهی ، انواع سایه روشنهای رنگی را ، به خصوص برای قالی بافی . از آن به دست می آورند(رنگ لاکی معروف در فرش ایران از این جمله است).
بشر از آغاز تاریخ با این حشره و موارد استفاه از آن آشنا بوده است و رنگ قرمزو خود واژه قرمز از این حشره گرفته شده است . عقیده براین است که در ایران بیش از دو هزارسال از این رنگ استفاده می کرده اند در کارگاههای سنتی ایران قرمزدانه را به دو نام شراب کش و نمک کش می شناسند در فرهنگ معین زیر مدخل «قرمز» چند نوع قرمزدانه آمده است :«قرمزدانه شراب کش : قرمز دانه ای که در شراب جوشیده کشته شده کشته شده باشد»و «قرمزدانه گچ کش : قرمزدانه ای است که به وسیلة‌گردگچ کشته شده باشد»
این ماده در اصل حشره ای است به همین نام که معمولاً در گروهای بزرگ(حدود سیصد عدد) زندگی می کنند معروفترین آن قرمزدانه نپال و منطقه ای به نام(gacil)در مکزیک است که در اوایل قرن نوزدهم اسپانیاییها آن را در مکزیک پرورش می دادند و به نقاط دیگر صادر می کردند ولی درسال1810 نمونة‌ زنده آن را روی درخت انجیر هندی واقع در باغ کشاورزی جزیرة قناری گذاشتند جالب اینکه با تمام توجهی که مقامات محلی به عمل آوردند چون این حشره آفت گیاه انجیر هندی محسوب می شود. ساکنان بومی منطقه به آنها توجهی نکردند و تنها عده ای معدود به پرورش آن پرداختند در اواسط قرن نوزدهم وقتی که تاکستانها بر اثر هجوم آفتهای گیاهی از بین رفت تجارت قرمزدانه آنان را نجات داد واین امر باعث حیرت ساکنان جزیره شد.
شکل ظاهری آن تقریباً به نخودی فشرده شبیه است که اشتباهاً به آن کفش دوز می گویند غذای این حشره شیرة‌گیاهانی است که روی آن زندگی می کند اما پس از مکیدن شیرة‌ گیاه از خود صمغی ترشح میکند که همان باعث مرگ حشره می شود پرورش این حشره در گذشته در جنوب ایران ، اهواز، کناره های خلیج فارس و بلوچستان مرسوم بود و جنوب ایران و به خصوص بلوچستان برای پرورش آن مناسب است در حال حاضر نیز این حشره به صورت وحشی و پراکنده پیدا می شود که در برخی از نواحی بومی از وجود آن برای رنگرزی استفاده می کنند در کتاب چگونه قالیهای شرق را بشناسیم آمده است:
« در هندوستان رنگ لاکی قرمز را از یک نوع اینگوم می گیرندبدین ترتیب که
حشره ای که زیر پوست درخت انجیر هندی زندگی می کند که به صورت اینگوم بر درخت می چسبد و از همین لعاب است که لاک می سازند و لاک قرمزدانه از آن تهیه می گردد در هندوستان این قرمز لاکی را کجیل یا لاک می گویند وبه احتمال قوی در ایران هم برای زمینة‌ لاکی از همین رنگ استفاده می شود»
درهمین کتاب آمده است:
«در ترکیه حشره ای شبیه به ساس به رنگ قرمز تهیه میشود که آن را قرمزدانة ارمنی می گویند هردوی این حشرات از خانوادة‌ قرمزدانه محسوب می شوند و همان طور که اشاره شد این رنگ در تمام قالیهای شرقی و برخی دیگراز دست بافها مورد استفاده قرار می گرفته است بنابر کتب قدیمی این رنگ به وسیلة‌ اسکندر از هند وایران یونان قدیم برده شده است »
انواع قرمزدانه
قرمزدانه حشره ای است شبیه به کفش دوزکه اسم علمی آن gausse واز دستة hEMIPTRE است رنگ اصلی این ماده به نام اسید کارمنیک معروف است این حشره برحسب محل رشد و نمو به چندگروه تقسیم می شود:
قرمزدانه هندی. قرزمدانه لهستانی، قرمزدانه مکزیکی ، قرمزدانه ارمنی و قرمزدانه کرم ورمیلو( یونان و اسپانیا)
قرمزدانه هندی
این نوع حشره روی شاخه های درختی به نام انجیر هندی و عناب زندگی می کند و رشد ونمو و مرگش برهمین شاخه هاست به همراه همین گیاهان خشک و در داخل کوره پخته می شود و به همین سببب به خاطر وجود صمغ سلولزی رنگ آن کدر است و از سایر انواع پست تر.
قرمزدانه لهستانی
نوع دیگری از این حشره معروف به قرمزدانة‌ لهستانی است . این نوع بیشتر ریشة‌گیاهی به نام سلرانتوس را، که درزمینهای شنی اروپای شرقی یافت می شود محل زندگی خود قرار می دهد اندازة‌آن به مقدار قابل ملاحظه ای از قرمزدانه ورمیلو کوچکتر است و تمام مراحل زندگی و تخم ریزی خود را در ریشة‌گیا ه می گذراند جمع آوری این نوع در ماه اردیبهشت و خرداد انجام می گیرد به این ترتیب که بوته را با بیلچه ای از خاک خارج می کنند و حشرات از ریشه گرفته می شودو بوته دوباره به جای خود بازگردانده می شود همچنین به وسیلة‌ حمام آب و بخار سرکه این حشره را جمع آوری می کنند کشور لیتوانی یکی از مراکز پرورش این حشره است.
قرمزدانه مکزیک
این نوع قرمزدانه را ابتدا اسپانیولیها کشف کردند هنگامی که مکزیک یکی از مستعمرات اسپانیابود تجارت قرمزدانه یکی از منابع عظیم درآمد آن کشور به شمار می رفت و قانون وضع شده بود که هرکسی مادة‌ این حشره را از اسپانیا خارج کند محکوم به مرگ میشود این حشره روی درختی به نام توپال زندگی می کند و هم به طور اهلی کشت می شود و هم به صورت وحشی در جنگلهای مکزیک پیدا می شود.
کرم ورمیلو
این حشره در روی نوعی درخت بلوط زندگی می کند که در جنوب اسپانیا و جزایر یونان می روید حشره در روی شاخه های این درخت به صورت یکپارچه درمی آید و کرم آن بیضی شکل و قرمز رنگ و رشد آن سریع است حشره از شیرة ‌گیاه استفاده می کند و در اوایل فروردین به اندازة‌ هستة‌ غوره و در اردیبهشت به اندازة‌نخود می شود و اوایل خردادماه شروع به تخم گذاری می کند و مقدار زیادی تخم بیرون می ریزد ماده پس از دو هفته از تخم بیرن می آیتد با پیداکردن جای مناسب به گیاه می چسبند و بدن آنها گرم و متورم می شود وبه شکل یکپارچه به صورت جزی از گیاه درمی آید . همین حالت تا قرنها میان اروپاییان این تصور را ایجاد کرده بود که قرمزدانه رنگی گیاهی است از این حشره در شروع تخم گذاری محصول برداری میکنند.
طریقةجمع آوری
قرمزدانه برحسب محل زندگی آن به طرق مختلف جمع آوری می شود بهتر از این است که عمل جمع آوری یک بار در سال انجام گیرد، چون در غیر این صورت رنگهای به دست آمدة‌ مادة‌رنگی کمتری را داراست زمان جمع آوری اغلب در شب و هنگام سحر است زیرا شبنم کمتراست و حشره با ناخن های خود محکم به شاخه چسبیده است، این عمل زیرنور چراغ انجام می گیرد.
جمع آوری و تهیة‌ قرمزدانه( مراحل وروشهای آن)

روش اول
پس از بریدن شاخه های درخت با کاردکهای مخصوص حشرات را از گیاه(چه ریشه و چه ساقه) جدا می کنند و در لنگهای بزرگ می ریزند و آنها را در آب خفه می کنند.
روش دوم
پس از جمع آوری قرمزدانه آن را وارد کورة‌ مخصوص می کنند و با حرارت خشک می کنند . قرمزدانه ای که بدین طریق به دست آمده سفید نقره ای باشد سفید نقره ای خواهد بود. علت آن تارهایی است که حشره در هنگام حیات به دور خود تنیده و در زمان خشک شدن به روی آن چسبیده است . معمولاً هنگام رنگ این قرمزدانه را اولاُ به خاطر اینکه با هیچ مادة‌ دیگری ترکیب نشده است وثانیاً به این سبب که الیاف گیاهی از آن کاملاً جدا می شود بهترین نوع می دانند.
روش سوم
پس از جمع آوری قرمزدانه آن را روی آهن گداخته عبور می دهند که در اثر این عمل گرد سفید می سوزد و رنگ آن مایل به سیاه می شود که آن را قرمزدانة‌ سیاه نیز می گویند در بازار بیشتر از این نوع قرمزدانه یافت می شود.
مشخصات قرمزدانه
قرمزدانة خوب خشک و دارای جلا و بدون چین و چروک زیاداست . به دلیل گران بدون این مادة‌ رنگی اغلب فروشندگان در آن تقلب میکنند بدین ترتیب که شنهای نرم و گرد سرب، سفیداب شیخ و گچ داخل گرد قرمزدانه می کنند که هم وزن آن اضافه می شود و هم آن را به عنوان قرمزدانة‌ نقره ای بفروشند برای اجتناب از این نوع تقلبات و اطمینان ازخلوص قرمزدانه . پس ازساییدن آن را در آبسرد حل می کنند وبعد راکد می گذارند از مقدار رسوبی که پس از چندین بار تعویض آب در کف ظرف باقی می ماند، مقدار ناخالصی آن مشخص می شود . همچنین می توان به وسیلة‌آزمایشهای شیمیایی و شناسایی یون های آن جنس مادة ‌تقلبی را معلوم کرد. قرمزدانة خشک در هوای آزاد فاسد نمیشود و حتی دیده شده است که زمان از قدرت رنگی آن نمی کاهد آب سرد مقدارکمی از رنگ را در خود حل می کند.
آب گرم چربی و رنگ آن را حل می کند.
اسیدها رنگ قرزمدانه را مایل به زرد می کنند.
قلیاها رنگ آن را مایل به بنفش می کنند.
برای کشیدن عصاره از دستگاه مخصوص استفاده می شود که ماده حلال آن الکل و یا آب مقطر است .عصاره کشی با چندین بار تخلیه 48 ساعت وقت لازم دارد.